ARTικόλεξο – Μια συμπεριληπτική εκπαιδευτική προσέγγιση

Το ARTικόλεξο είναι εκπαιδευτικό πρόγραμμα της liminal, που είχε στόχο τη δημιουργία της αλφαβήτας της συμπεριληπτικής τέχνης από ομάδες με και χωρίς αναπηρία.

Τι σημαίνει για ένα τυφλό άτομο “εξπρεσιονισμός”; Πώς αντιλαμβάνεται ένα κωφό άτομο τη μελωδία ή την αρμονία; Πώς μπορούν άτομα με νευροαναπτυξιακές ή κινητικές αναπηρίες να προσεγγίσουν τα ρεύματα του χορού και το έργο σημαντικών χορογράφων; Πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε την τέχνη όχι από μια θέση ισχύος, αλλά επιχειρώντας κοινές αναγνώσεις, χτίζοντας γέφυρες κατανόησης και απόλαυσης της τέχνης με έναν τρόπο που μας συμπεριλαμβάνει όλους;

Τι έγινε στο ARTικόλεξο

Το ARTικόλεξο αποτελείται από μικρούς εισαγωγικούς κύκλους πάνω σε μορφές τέχνης με απώτερο σκοπό την εξερεύνηση βασικής ορολογίας και κοινές αναγνώσεις ρευμάτων τέχνης, αλλά και τη δημιουργία ενός κοινού λεξιλογίου προκειμένου να διανοιχτούν δίαυλοι επικοινωνίας ανάμεσα σε καλλιτέχνες και κοινό με αναπηρία και μη.

Το ARTικόλεξο αναπτύχθηκε σε τέσσερα στάδια:

• Συν-δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού από καλλιτέχνες-εκπαιδευτές και άτομα με αναπηρία από τις Ομάδες Ελέγχου Ποιότητας και προσαρμογή αυτού με βάση τις ανάγκες της εκάστοτε ομάδας-στόχου
• Υλοποίηση εκπαιδευτικών κύκλων σχετικά με την ιστορία των τεχνών και πρακτικές εφαρμογές μέσα από μια συμπεριληπτική προσέγγιση
• Επισκέψεις σε συναφείς πολιτιστικούς οργανισμούς και αξιοποίηση των στοιχείων πρόσληψης με εργαλεία που αποκτήθηκαν στα βιωματικά εργαστήρια
• Δημιουργία προσβάσιμου ψηφιακού υλικού με το περιεχόμενο των εργαστηρίων διαθέσιμο προς αξιοποίηση από πολιτιστικούς ή αναπηρικούς οργανισμούς και ομάδες ανά την επικράτεια

Το σκεπτικό που διατρέχει το πρόγραμμα είναι πως ο εμποτισμός της καλλιτεχνικής έκφρασης με πολλαπλές οπτικές εμπλουτίζει την τέχνη με νέα αφηγήματα και ερμηνείες και πως εμπλέκοντας συχνά αποκλεισμένες οπτικές ενθαρρύνεται η καινοτόμα δημιουργική διαδικασία και έκφραση, συχνά ανοίγοντας τον δρόμο σε αντισυμβατικές και ρηξικέλευθες μορφές τέχνης, που αντανακλούν τους ποικίλους τρόπους που βιώνουμε την πραγματικότητα. Η συμπερίληψη των πολλαπλών υποκειμένων στην τέχνη παράγει νέες πρακτικές και φόρμες, αλλά και κοινωνική αξία, ενισχύοντας την κοινωνική λειτουργία της τέχνης.

Τρία εργαστήρια – τρεις διαφορετικές ομάδες

ARTικόλεξο: Ομάδα Χορού

Εισηγήτρια: Κατερίνα Γεβετζή

Η ομάδα χορού αποτελούμενη από 23 μέλη με 12 άτομα με κινητική ή/και νευροαναπτυξιακές, εγκεφαλική παράλυση ή αισθητηριακές αναπηρίες και 11 άτομα χωρίς αναπηρία ήρθε σε επαφή με την ιστορία χορού του 20ου και 21ου αιώνα και επιχείρησε την αναβίωση/διασκευή αποσπασμάτων από έργα-ορόσημα μέσα από τα εργαλεία του συμπεριληπτικού χορού.

Μελετώντας συγκεκριμένα έργα από το 1900 μέχρι σήμερα και προσεγγίζοντάς τα μέσα από το πρίσμα της συμπερίληψης, η ομάδα αποπειράθηκε να αναβιώσει αποσπάσματα αυτών χρησιμοποιώντας το κύριο εργαλείο των μικτών ομάδων, τη “μετάφραση”, αλλά και να ανακαλύψει νέα. Με αφορμή έργα που επέλεξε η χορογράφος, η ομάδα μελέτησε σημαντικούς χορογράφους και χορευτές όπως: Isadora Duncan, Mary Wigman, Rudolf Laban, Martha Graham, Jose Limon, Merce Cunningham, Steve Paxton, Yvonne Rainer, Trisha Brown, Pina Bausch, Maguy Marin, Anne Teresa de Keersmaeker, Alain Platel, Sasha Waltz, Wim Vandekeybus, Yan Martens κ.ά.

Δομή

Το εργαστήριο χωρίστηκε σε τρεις κύκλους:

• 1η & 2η συνάντηση για το ρεύμα του μοντέρνου χορού
• 3η & 4η συνάντηση για το ρεύμα του μεταμοντέρνου χορού
• 5η & 6η συνάντηση για το ρεύμα του σύγχρονου χορού
• 7η συνάντηση feedback session

Σε κάθε συνάντηση γινόταν από την εισηγήτρια μια σύντομη ιστορική παρουσίαση του κάθε ρεύματος χορού και μια παρουσίαση αποσπασμάτων από επιλεγμένα έργα. Έπειτα, οι συμμετέχοντες χωρίζονταν σε μικρότερες ομάδες και επέλεγαν το έργο στο οποίο θα εστίαζαν καθώς και τα εργαλεία με τα οποία θα το δούλευαν σε μια δική τους απόδοση.

📌 Δείτε αναλυτικά τις συμπεριληπτικές μεθοδολογίες και τα εργαλεία που ανέπτυξε η ομάδα εδώ:

---

ARTικόλεξο: Ομάδα Θεάτρου

Εισηγήτρια: Τζωρτζίνα Κακουδάκη

Η ομάδα θεάτρου αποτελούμενη από 14 μέλη εκ των οποίων 5 άτομα με οπτική αναπηρία, 1 άτομο με κινητική αναπηρία, 1 νευροδιαφορετικό και 7 άτομα χωρίς αναπηρία εστίασε την έρευνα και πρακτική της στο πραγματικό και στο αληθινό στο θέατρο. Μέσα στις συναντήσεις της, πραγματοποίησε μια ιστορική αναδρομή του θεάτρου με άξονα την περίοδο πριν και μετά τον ρεαλισμό: Το πέρασμα από το Αρχαίο Δράμα στο Σύγχρονο Θέατρο του Σκηνοθέτη, από το θέατρο όπου όλα λέγονται στο θέατρο όπου όλα δείχνονται.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, εξέτασε πώς αυτές οι τομές στη θεατρική γλώσσα ανταποκρίνονται αισθητηριακά σε διαφορετικές ομάδες κοινού αλλά και πώς επισκεπτόμαστε εκ νέου βασικά θεατρικά είδη έχοντας κατά νου τα χαρακτηριστικά του παραλήπτη.

Δομή

• Ασκήσεις γνωριμίας. Δύο αλήθειες και ένα ψέμα.
• Σουρεαλισμός: εξερευνώντας ένα όνειρο.
• Κινηματογραφική αφήγηση: τι ενδιαφέρον έκανα σήμερα.
• Ραδιοφωνικό θέατρο. Το παράδειγμα της «Βεγγέρας» του Ηλία Καπετανάκη
• Οι προτεινόμενες συνθήκες. Ναι- όχι- ίσως- γιατί
• Χώρος και χρόνος. Ένα τραπέζι και δύο καρέκλες.
• Το Θέατρο της επινόησης. Δημιουργώντας ιστορίες από το τίποτα
• Ο εμπλουτισμός της θεατρικής εμπειρίας – με αφορμή την παρακολούθηση της παράστασης «Οξυγόνο» του Ιβάν Βιριπάγεφ

Στο εργαστήριο θεάτρου, η ομάδα απέκτησε την εμπειρία διαφόρων και διαφορετικών εφαρμογών και εμπειριών θεάτρου τόσο με τη συμμετοχή τους ως εκπαιδευόμενοι αλλά και ως θεατές.

Μέσα από τη συν-δημιουργία σε μια συμπεριληπτική ομάδα διαλύεται η έννοια του αυτονόητου, του συνηθισμένου και του παγιωμένου. Η πρόσληψη της πραγματικότητας, μέσα από την διαφορετική χρήση των αισθήσεων, εμπλουτίζει τον τρόπο που βλέπουμε (sic) τον κόσμο μας αλλα και τον κόσμο των άλλων. Οι συναντήσεις θεάτρου καλλιέργησαν τη συναισθηματική νοημοσύνη των μελών της ομάδας, ως προς το ποιο είναι το μήνυμα και πώς το μήνυμα γίνεται σαφές στους άλλους.

📌 Βρείτε εδώ αναλυτικά τη συμπεριληπτική μεθοδολογία και τα εργαλεία που ανέπτυξε η ομάδα θεάτρου:

📌 Προσβάσιμος σύνδεσμος για αναγνώστες οθόνης εδώ.

---

ARTικόλεξο: Ομάδα Μουσικής

Εισηγητές: Ντάνα Παπαχρήστου και Γιώργος Σαμαντάς

Στο εργαστήριο μουσικής και ηχητικής τέχνης μια ομάδα 10 μελών, εκ των οποίων 7 άτομα με ακουστική αναπηρία και 3 άτομα χωρίς αναπηρία, ήρθε σε επαφή με έννοιες και πρακτικές της μουσικής επιτέλεσης, της σημειογραφίας, της ηχητικής σύνθεσης, και του επιτελεστικού παιχνιδιού.

Η εκπαιδευτική μεθοδολογία που ακολουθήθηκε παρουσιάστηκε αρχικά σε ομάδα εστίασης (focus group) με άτομα με ακουστική αναπηρία, προκειμένου να ληφθεί
ανατροφοδότηση. Με βάση αυτή τη συζήτηση, η μεθοδολογία αναδιαμορφώθηκε εστιάζοντας σε βασικές έννοιες και στοιχεία από την επιστήμη της φυσικής, και παράλληλα ενισχύθηκε η βιωματική επαφή με τις έννοιες, μέσω μουσικών παιχνιδιών, προσβάσιμων εφαρμογών και τεχνολογιών, και εν γένει πιο οικείων μουσικών παραδειγμάτων.

Δομή

• Τι είναι ο ήχος; Τι είναι η μουσική;
• Ο ήχος ως φυσικό φαινόμενο
• Αισθητηριακές μεταφράσεις του ήχου
• Μουσική σημειογραφία
• Μουσική και χρόνος
• DJ – Πειραματισμός με εργαλεία μίξης της μουσικής
• Ανατροφοδότηση και Λεξιλόγιο στην ΕΝΓ
• Κλείσιμο εργαστηρίου – πάρτι: Η εορταστική εκδήλωση κλεισίματος των εργαστηρίων μετατράπηκε σε πάρτι όπου κάθε συμμετέχον άτομο που το επιθυμούσε ανέλαβε για ένα μικρό χρονικό διάστημα τον ρόλο του dj, επιλέγοντας και μιξάροντας κομμάτια από τη setlist.

📌 Βρείτε εδώ τις μεθοδολογίες και τα εργαλεία που αξιοποιήθηκαν στο εργαστήριο της μουσικής μέσα από μια συμπεριληπτική προσέγγιση.

---

Το ARTικόλεξο κάνει την αρχή

Ο αντίκτυπος του προγράμματος «ARTικόλεξο» ξεπερνά τα όρια των συγκεκριμένων ομάδων, καθώς, αφενός, μέσα από τη συν-εκπαίδευση δημιουργούνται εκπαιδευτές που μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες μιας συμπεριληπτικής ομάδας και, αφετέρου, το εκπαιδευτικό ψηφιακό υλικό διατίθεται προς αξιοποίηση σε όσους έχουν ενδιαφέρον για συμπεριληπτικές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. Ως ερευνητικό καλλιτεχνικό πρόγραμμα, θεωρούμε πως το πρόγραμμα θέτει ισχυρά θεμέλια για τη δημιουργία μιας βάσης δεδομένων, στην οποία το κοινό με αναπηρία και οι καλλιτέχνες-εκπαιδευτές θα μπορούν να ανατρέχουν, προκειμένου να ενημερώνονται για την ορολογία, καλλιτεχνικά ρεύματα και καινοτόμες μεθοδολογίες που μπορούν να αξιοποιήσουν αναφορικά με τη προσέγγιση των θεωρητικών πτυχών της τέχνης.

---