Άνθρωπος της Πέμπτης – Ντάριο Φο
Ο Ντάριο Φο (1926–2016) ήταν Ιταλός θεατρικός συγγραφέας, ευθυμογράφος, ηθοποιός, θεατρικός σκηνοθέτης και συνθέτης. Χρησιμοποιώντας τεχνικές της κομέντια ντελ’ άρτε, την κωμωδία, τη φάρσα, την πολιτικο-σατιρική επιθεώρηση, το σκετς, όλες τις μορφές του κωμικού γένους, ηγήθηκε ενός «εναλλακτικού θεάτρου», πολιτικού και λαϊκού όπου η θεατρική πράξη συναντούσε την πολιτική δραστηριότητα.
Γεννήθηκε στο Λεγκιούνο-Σαντζιάνο, στην επαρχία του Βαρέζε. Ο πατέρας του, Φελίτσε ήταν επίσης ερασιτέχνης ηθοποιός και σοσιαλιστής. Ο Ντάριο έμαθε την τέχνη της διήγησης απ’ την γιαγιά του και από Λομβαρδούς ψαράδες και φυσητές γυαλιού. Η οικογένειά του πήρε μέρος στον αντιφασιστικό αγώνα και λέγεται πως βοηθούσε τον πατέρα του να φυγαδεύει πρόσφυγες και στρατιώτες των Συμμάχων στην Ελβετία. Κοντά στο τέλος του πολέμου, ο Φο στρατολογήθηκε στο στρατό της Δημοκρατίας του Σαλό, αλλά δραπέτευσε και κατάφερε να κρυφτεί για το υπόλοιπο του πολέμου.
Μετά τον πόλεμο, συνέχισε τις σπουδές αρχιτεκτονικής στο Μιλάνο όπου ήρθε σε επαφή με τα λεγόμενα μικρά θέατρα {teatri piccoli), στα οποία άρχισε να παρουσιάζει τους αυτοσχέδιους μονολόγους του.
Το 1951 ο Φο συναντάει τη Φράνκα Ράμε, γόνο θεατρικής οικογένειας. Λίγο καιρό μετά αρραβωνιάζονται και παντρεύονται τρία χρόνια αργότερα. Έπειτα από πρόσκληση της RAI ξεκινάει να παρουσιάζει τη ραδιοφωνική εκπομπή Κοκορίκο όπου κάνει 18 σατιρικούς μονολόγους μετατρέποντας βιβλικές ιστορίες σε πολιτική σάτιρα. Οι αρχές, σκανδαλισμένες, ακυρώνουν την εκπομπή.
Αυτή ήταν και η αρχή μιας πορείας, βίου και καλλιτεχνικής δημιουργίας, γεμάτη από αντιδράσεις από τις αρχές και την “εξουσία” αλλά με την θερμή πάντα υποδοχή από το κοινό.
Στα έργα του ασκεί κριτική, μεταξύ των άλλων, στην πολιτική της Καθολικής εκκλησίας για τις αμβλώσεις, τις πολιτικές δολοφονίες, το οργανωμένο έγκλημα, την πολιτική διαφθορά και το Μεσανατολικό.
Στο σατιρικό έργο Δάχτυλο στο μάτι κυβέρνηση και εκκλησία αντιδρούν με αποτέλεσμα η θεατρική ομάδα να μην μπορεί να βρει θέατρο για να παίξει, παρ όλη την επιτυχία της παράστασης.
Ένα επεισόδι
ο για ένα δημοσιογράφο που σκοτώθηκε απ’ τη Μαφία, στην εκπομπή Καντσονίσιμα στη RAI ενοχλεί τους πολιτικούς με συνέπεια ο Φο και η Ράμε να λάβουν απειλές κατά της ζωής τους και να μπουν κάτω από αστυνομική προστασία. Απαγορεύεται η εμφάνισή τους στη RAI για τα επόμενα 15 χρόνια. Συνεχίζουν όμως να παίζουν στο Οντεόν.
Το 1959 γυρίζουν στο Μιλάνο και ιδρύουν τη θεατρική ομάδα Ντάριο Φο—Φράνκα Ράμε. Ο Φο γράφει σενάρια, παίζει, σκηνοθετεί, και σχεδιάζει τα κουστούμια και τα σκηνικά. Η Ράμε αναλαμβάνει τις διοικητικές δουλειές. Η ομάδα κάνει πρεμιέρα στο Μικρό Θέατρο και μετά άρχισε, για πρώτη φορά, τις ετήσιες τουρνέ της σ’ ολόκληρη την Ιταλία.
Το έργο τους για τον Χριστόφορο Κολόμβο ενοχλεί ακροδεξιές ομάδες και προκαλεί βίαιες επιθέσεις. Το ιταλικό κομμουνιστικό κόμμα τούς προμηθεύει σωματοφύλακες.
Το έργο La Signora e da buttare θεωρήθηκε ασέβεια από την κυβέρνηση των ΗΠΑ καθώς περιείχε σχόλια για τον πόλεμο του Βιετνάμ, τον Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ και τη δολοφονία του Κένεντι, με αποτέλεσμα ο Φο να μην μπορεί να βγάλει αμερικανική βίζα για πολλά χρόνια μετά.
Το 1968 ο Φο και η Ράμε ιδρύουν την θεατρική κολλεκτίβα Νέα Σκηνή (Associazione Nuova Scena) με κινούμενες σκηνές θεάτρου και μετατρέπουν στο Μιλάνο ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο σε θέατρο. Τον ίδιο χρόνο κάνουν περιοδεία με το τελευταίο έργο του Φο Μεγάλη Παντομίμα με Σημαίες και Μικρές και Μεσαίες Μαριονέτες, ένα έργο, που διαθέτει μάσκες αντί για χαρακτήρες – που αντιπροσωπεύουν το Κεφάλαιο, τη Βιομηχανική Συνο
μοσπονδία, τη Μεγαλοοικονομία, την Εκκλησία, το Λαό, Επαναστάτες και Αγρότες – ανάμεσά τους μια γιγαντιαία μαριονέτα, που αντιπροσωπεύει το φασισμό, που γεννά τους εκπροσώπους της Εκκλησίας, της μοναρχίας του Στρατού και της Βιομηχανίας.Ένα χρόνο μετά την πρώτη εμφάνιση του Μίστερο Μπούφο, ένα θεατρικό έργο μονολόγων βασισμένο στη μείξη μεσαιωνικών έργων και τοπικών προβλημάτων με τεράστια επιτυχία ο Φο και η Ράμε αφήνουν τη Νέα Σκηνή λόγω πολιτικών διαφορών και ξεκινούν την τρίτη τους θεατρική ομάδα, Collettivo Teatrale La Comune.
Συνεχίζουν με έργα, βασισμένα στον αυτοσχεδιασμό, μεταξύ άλλων Ο Τυχαίος Θάνατος ενός Αναρχικού (1970), Το Φενταγίν (1971) δωρίζοντας μέρος των εισπράξεών της για την υποστήριξη απεργιών του ιταλικών συνδικαλιστικών οργανώσεων.
Όταν ο Φο ασκεί κριτική στην αστυνομία σε ένα από τα έργα του, ακολουθούν αστυνομικές επιδρομές και η λογοκρισία αυξάνεται. Στις 8 Μαρτίου, μια νεοφασιστική ομάδα απήγαγε τη Φράνκα Ράμε, βασανίζοντάς την και βιάζοντας την. Η Ράμε επιστρέφει στη σκηνή μετά από δύο μήνες με νέους αντιφασιστικούς μονολόγους.
Ακολουθεί η κατάληψη ενός εγκαταλελειμμένου εμπορικού κτιρίου στο κέντρο του Μιλάνο, που ονόμασαν Παλατάκι Liberty το οποίο εγκαινιάζουν με το Λαϊκός Πόλεμος στη Χιλή και συνεχίζουν με το Δεν πληρώνω! Δεν πληρώνω! (1974) και το Φανφάνι ράπιτο ενώ η δεύτερη έκδοση για την τηλεόραση, του Μίστερο Μπούφο το 1977, θεωρείται “βλάσφημο” από το Βατικανό και οι Ιταλοί ακροδεξιοί άρχισαν να γκρινιάζουν ξανά….
Ο
Ντάριο Φο γονιμοποίησε τις μεγάλες θεατρικές παραδόσεις από τους λαϊκούς αφηγητές, την Κομέντια ντελ Αρτε, τους κλόουν, μίμους και καμπαρετίστες ως την αγκίτ-προπ και τα κριτικά, μορφοπλαστικά εγχειρήματα πρωτοπόρων του 20ού αιώνα όπως ο Μαγιακόφσκι. Η απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1997 σ’ έναν τέτοιο καλλιτέχνη θεωρήθηκε μια πολιτική χειρονομία που επιβεβαιώνει την αναγνώριση ενός θεάτρου προσανατολισμένου στη χειρονομιακή έκφραση του πολιτικού.
Πηγές: